0,0 km Toruń /skrzyżowanie ul. Grudziądzkiej i Bażyńskich/ Początek szlaku zielonego
2,5 km Toruń /TZUM – Spomasz/ Przed II wojną światową znajdowała się w tym miejscu Fabryka Smalcu popularnie nazywaną "Szmalcówką". Od 1940 roku do czerwca 1943 roku na jej terenie mieścił się obóz dla wysiedlonych, a potem obóz pracy. W obozie przetrzymywani byli Polacy wysiedleni z terenu pow. toruńskiego, wąbrzeskiego oraz świeckiego. Tygodniowo przez obóz przewijało się około 3000 osób Część z nich zmarła wskutek okropnych warunków sanitarnych, w tym około 400 dzieci.
6,0 km Łysomice /Leśnictwo/ Zabudowania leśniczówki Łysomice położonej na skraju kompleksu leśnego.
10,5 km /"Las Piwnicki"/ Rezerwat przyrody o pow. 37,2 ha utworzony w 1956 r. obejmujący fragment pierwotnego lasu mieszanego sosnowo - dębowego. Przez rezerwat przepływa Struga Piwnicka zwana też Strugą Łysomicką. Teren od wielu lat jest miejscem badań związanych z ochroną środowiska prowadzonych przez naukowców z toruńskiego UMK.
Warto zobaczyć: 300 - letnie dęby i 160 - letnie sosny, z których część niestety systematycznie usycha.
11,2 km Strugaj - mała osada leśna sąsiadująca z rezerwatem przyrody. Dawniej jedno z domostw pełniło rolę gajówki Strugaj.
12,0 km Piwnice - wieś wzmiankowana w 1346 roku jako folwark krzyżacki w komturstwie bierzgłowskim. Gniazdo rodzinne rodu Piwnickich, do których wieś należała przez z górą 300 lat.
Warto zobaczyć: dwór z przybudówkami pochodzący z początku XX w. zbudowany przez rodzinę Meisterów. Dookoła dworu rozciąga się z połowy XIX wieku, w którym odnaleźć można 17 gatunków drzew. Obecnie dwór i park stanowią własność Rolniczego Zakładu Doświadczalnego UMK w Toruniu. Na zachodnim krańcu miejscowości mieści się Obserwatorium Astronomiczne UMK skupiające astronomów i radioastronomów prowadzących badania naukowe za pomocą radioteleskopu. Placówkę - po uprzednim zgłoszeniu - można zwiedzić.
14,0 km Różankowo - wieś założona w 1819 roku.
Warto zobaczyć: skromny dwór o cechach klasycystycznych z przełomu XIX i XX wieku, zbudowany przez Gustawa Weinschek. Przed dworem urządzono trawnik z sadzawką otoczony krzewami karagany. Dwór okala park krajobrazowy z XIX wieku, z 32 gatunkami drzew.
15,3 km Świerczynki - wieś. Od XIV do XIX wieku była w posiadaniu toruńskiego klasztoru benedyktynek. W 1445 roku była tu już parafia, szpital oraz szkoła.
Warto zobaczyć: kościół paraf. Św, Jana Chrzciciela zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku jako gotycki. Budynek został częściowo zniszczony w czasie wojny 13 - letniej i przebudowany w XVII wieku. W kościele zachowała się rzeźba gotycka z połowy XVI wieku. Obok kościoła znajduje się budynek plebanii z XIX wieku.
16,3 km Pigża /budynek stacji PKP/ Linia kolejowa Toruń - Unisław została zamknięta w 1993 roku. W odległości około 1,5 km stąd znajduje się wieś Pigża, która w XIII w. była siedzibą rycerza Pipina.
Warto zobaczyć: dwór z początku XX wieku zbudowany przez Wilhelma Kluga. W otoczeniu dworu znajduje się park z rzadkimi gatunkami drzew takimi jak: jodła biała, wierzba mandżurska czy żywotnik.
17,5 km Leszcz - wieś wzmiankowana w 1311 roku jako folwark. Gniazdo rodzinne rodu Leskich.
Warto zobaczyć: zabudowania dawnego dworu. Sam dwór zniszczony w czasie II wojny światowej. Obok - zdewastowany park krajobrazowy z XIX wieku. Około 500 m na zachód od dawnego majątku znajduje się grodzisko średniowieczne - wyżynne owalne - z XIV wieku.
16,5 km Podleszcz - przysiółek wiejski pomiędzy Leszczem a Zamkiem Bierzgłowskim.
21,0 km Zamek Bierzgłowski /wieś/ W XIII wieku istniał tu gród krzyżacki. Według Steinbrechta został on zbudowany w miejscu pruskiego grodu należącego do rycerza Pipina, zdobytego przez Krzyżaków w 1232 roku. Najpierw był folwarkiem,m a potem przez wiele lat siedzibą komturstwa bierzgłowskiego. W latach 1263-70 wzniesiono tu zamek, w miejscu dawniejszych umocnień drewnianych. W II połowie XIII wieku wokół zamku toczyły się liczne walki związane z powstaniem Prusów. Po bitwie pod Grunwaldem zamek na krótko zajęły wojska polskie, aby na mocy l Pokoju Toruńskiego oddać go w ręce Krzyżaków. Późniejsze dzieje zamku związane są z jego właścicielami. I tak: od 1466 roku od 1520 roku zamek znajdował się w rękach króla polskiego, potem do potowy XVIII wieku należał do miasta Torunia, aby w XIX wieku znaleźć się w rękach prywatnych. W XVIII i XIX w. zamek był wielokrotnie plądrowany przez wojska szwedzkie. saskie, rosyjskie oraz polskie. W 1929 roku zamek został wydzierżawiony przez bpa chełmińskiego Stanisława Wojciecha Okoniewskiego. który ostatecznie w 1933 roku kupił go na potrzeby diecezji. Trzy lata później dokonano uroczystego otwarcia w zamku Domu Rekolekcyjnego, Od 1945 roku do 1992 roku zamek mieścił Zakład Opieki Społecznej.
Warto zobaczyć: doskonale zachowaną warownię krzyżacką. Zamek składał się z przedzamcza oraz zamku głównego wzniesionego na planie czworoboku z dwoma prostopadłymi do siebie skrzydłami: południowym i zachodnim. Skrzydło zachodnie mieściło refektarz i kapitularz, a południowe dom mieszkalny komtura i rycerzy zakonnych. Stronę północną i wschodnią zamykał mur obwodowy, który w 2/3 zbudowany był z głazów narzutowych a w wyższych partiach z cegły. Od południa do zamku prowadziła brama wjazdowa z przedzamcza z portalem z około 1305 roku. Przedzamcze od zamku oddzielała mokra fosa. Wieża bramna prowadząca na przedzamcze w dolnych partiach posiada układ gotycki z XIV wieku. Górna jej część pochodzi z XIX wieku. Główne elementy zamku są zachowane w niezmienionej formie. Obok zamku rozciąga się park krajobrazowy z ciekawymi gatunkami drzew /m.in, 150 - letni żywotnik, cisy, daglezje/ pochodzący z początku XIX wieku. W parku zrujnowany grobowiec Hosbachów, dawnych właścicieli zamku. Przy wiejskiej drodze mijamy dąb szypułkowy - pomnik przyrody o obw, 386 cm i wieku 250 lat.
27,5 km Olek - osada leśna z leśniczówką, leżącą nad Strugą Piwnicką.
Warto zobaczyć: w pobliżu strugi spoczywają 3 głazy narzutowe o obwodzie od 4,1do 7,8 m i wysokości od 0,9 do 1,4 m, uznane za pomnik przyrody. Na terenie starej żwirowni znajduje się kolejny głaz narzutowy, także pomnik przyrody o obwodzie 6,0 m i wysokości 1,7 m.
200 m dalej znajduje się mogiła harcerzy, zamordowanych przez hitlerowców na drodze Olek - Leszcz. W 1944 roku chcąc zatrzeć po sobie ślady przewieźli zwłoki w miejsce, w którym znajduje się obecnie płyta nagrobna. Po drugiej stronie Strugi Piwnickiej znajduje się schron żelbetonowy z czasów II wojny światowej.
31,3 km Barbarka /cmentarz/ Cmentarz 1000 zamordowanych Polaków - więźniów toruńskiego Fortu VII. Ciała ofiar były pochowane w 6-ciu wspólnych mogiłach. W 1944 roku hitlerowcy zacierając po sobie ślady spalili zwłoki wydobyte z 5-ciu mogił.
Warto zobaczyć: pomnik oraz pamiątkową tablicę na cmentarzu w miejscu tragedii.
32,0 km Barbarka /osada leśna/ Pierwsza kaplica Św. Barbary istniała tu rzekomo już w 1299 roku /Sancta Barbara in Bermol/, w miejscu objawienia się świętej przy jednym z miejscowych źródeł. Źródło - przez miejscową ludność uznane za święte - i związane z nim uzdrowienia ściągały rzesze pielgrzymów, które rozsławiały Barbarkę. W 1475 roku bp chełmiński Wincenty Kiełbasa wybudował nową kaplicę, która od 1488 roku podlega Toruniowi. Według opisu w 1875 roku cudowne źródło nakryte było kamieniem młyńskim a woda nabierana była przez otwór znajdujący się w środku. Przez długi czas Barbarka stanowiła miejsce odpustów z okazji Zielonych Świątek i związanego z nim jarmarku.
Do połowy XIX wieku w osadzie znajdowała się siedziba Leśnictwa Barbarka. Prowadzono tu hodowlę bażantów, danieli, zajęcy, jeleni oraz saren.
W lasach w okolicznych lasach w czasie II wojny światowej od hitlerowcy przeprowadzali masowe egzekucje.
W 1951 roku teren Barbarki przyłączono do miasta Torunia.
Obecnie w dawnej leśniczówce naprzeciw stawu mieści się Ośrodek Edukacji Ekologicznej, a w lesie na Barbarce prowadzone są zajęcia przyrodnicze Szkoły Leśnej dla dzieci i młodzieży. Wokół stawów rozciągają się tereny rekreacyjne: nowootwarty park linowy, plac zabaw, boiska, tor saneczkowy i plac do gry w krykieta. Wszystkie te atrakcje oraz zorganizowane na Barbarce miejsca campingowe, miejsce do palenia ognisk oraz grillowania sprawiają, że Barbarka jest chętnie odwiedzana przez turystów oraz mieszkańców Torunia. Na Barbarce odbywają się festyny ekologiczne, imprezy plenerowe, wycieczki rowerowe, biegi na orientację, imprezy dziecięce i okolicznościowe.
Warto zobaczyć: kaplicę Św. Barbary, drewniano-murowaną, zbudowana w 1842 r. w miejscu poprzednich z gotyckimi figurami świętej pochodzącymi z katedry św. Janów w Toruniu oraz barokowymi obrazami z kościoła NMP w Toruniu. Obok kapliczki mieści się XIX-wieczny cmentarzyk oraz sztuczna grota Św. Barbary. W pobliżu, w południowej części, znajduje się pruski pomnik budowniczych Twierdzy Toruń 1912-1919. Warto też posiedzieć nad stawem i posłuchać koncertu żab :)
35,5 km Toruń /Fort VII/ Zbudowany w latach 1880 - 82. Stanowił jeden z 15 dużych elementów dawnej pruskiej twierdzy Toruń. Szczególnie ponurą kartą w historii fortu było utworzenie tu w październiku 1939 roku więzienia policyjnego, które istniało do stycznia 1940 roku. W tym czasie przez więzienie przewinęło się ok. 2000 osób: kobiet i mężczyzn, głównie inteligencji/księży, nauczycieli oraz członków Związku Zachodniego. W forcie istniało 40 cel, w których przebywało od 20 do 40 osób. Egzekucje więźniów odbywały się w lasach koło Barbarki oraz Przysieka.
38,0 km Toruń /Dworzec PKP Toruń Północ/ Koniec szlaku zielonego na przystanki linii autobusowej nr 27, przy Szosie Chełmińskiej.
Autor: Henryk Miłoszewski
Więcej informacji na stronie Oddziału Miejskiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. M. Sydowa w Toruniu
oraz w Przewodniku H. Miłoszewskiego "Powiat Toruński"