Powiat Toruński

Szlak międzynarodowy E11 w kolorze niebieskim

0,0 km Toruń /BORT-PTTK Plac Rapackiego 2/ Dojazd MZK - początek szlaku

1,4 km Toruń /Camping "Tramp" ul. Dybowska/ Rozwidlenie szlaków czerwonego i niebieskiego.

Warto zobaczyć: rezerwat "Kępa Bazarowa" przy ul. Majdany. Rezerwat leśny został utworzony w 1987 r. na powierzchni 32,40 ha w celu objęcia ochroną lasu łęgowego wierzbowo-topolowego znajdującego się na wiślanej wyspie zwanej Kępą Bazarową.

1,8 km Toruń /ruiny zamku Dybów/ Po objęciu w posiadanie w 1422 r. na mocy Pokoju Mełneńskiego ziem położonych na południowym brzegu Wisły król Władysław Jagiełło zbudował ok. 1424 r. vis-a-vis Torunia zamek, który miał strzec granic polski. Zamek oraz powstała osada były nazwane wymiennie Dybowem lub Nową Nieszawą. Zamek powstawał etapami: w pierwszej kolejności zbudowano budynek mieszkalny,  potem otoczono go murem obwodowym i dobudowano wieżę bramną od strony południowej. Wreszcie w latach 1454-62 dokonano przebu­dowy wieży bramnej (wjazdowej) na basztę oraz podwyższono mury. W latach 1425-56 zamek służył jako siedziba burgrabiego królewskiego, a następnie stanowił siedzibę starostwa królewskiego. Z czasem osada stała się poważnym konkurentem dla toruńskich kupców i mieszczan pozbawiając ich sporej części dochodów.

W 1431 r. Krzyżacy za pomocą toruńskich mieszczan zniszczyli osadę przyzamkową i zdobyli zamek, utrzymując go do 1435 r. W 1454 r. król Kazimierz Jagiellończyk przebywając w zamku nadał słynne tzw. "Statuty Nieszawskie".

Okazją do zniszczenia konkurenta okazała się wojna 13-letnia (1454-66) podczas której mieszczanie toruńscy udzielali znacznej pomocy materialnej i finansowej królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. W zamian wymogli na królu zniszczenie konkurencyjnej osady przez jej przeniesienie w 1460 r. w górę rz. Wisły w miejsce gdzie dziś istnieje Wielka Nieszawka.

W 1655 r. wojska szwedzkie próbowały wysadzić potężne mury zamku dokonując częściowych zniszczeń. W 1813 r. w ruinach zamku broniła się skutecznie grupa około 40 żołnierzy francuskich pod dowództwem płk Suvary przed naciera­jącymi wojskami rosyjskimi. Później zamek dybowski został włączony w obwód fortyfikacji miejskich. Wykuto wtedy nowe strzelnice w obwodzie murów zamku zacierając pierwotny XV-wieczny układ starych strzelnic.

Warto zobaczyć: znakomicie zachowany obwód murów zam­kowych. W trzech narożnikach na murach znajdują się ślady nadwieszonych narożnych wieżyczek. W części południowej zamku widoczne są ruiny wieży bramnej (wjazdowej), która w latach 70-tych naszego stulecia została w całości zrekon­struowana. Nieodpowiedzialne zachowania ludzi i przypadkowo wzniecony pożar zdewastowały odrestaurowany obiekt. W części północnej murów obwodowych na zewnątrz zamku zachował się czytelny układ ścian dawnego budynku mieszkalnego. Wewnątrz zamku znajduje się niezabudo­wany prostokątny dziedziniec.

3,9 km Toruń /Fort X/ Nadbrzeżna bateria ziemna - bo takie było przeznaczenie obiektu - powstała w okresie rozbudowy twierdzy Toruń w latach 1878-84. Do 1920 r. bateria nosiła niemiecką nazwę "Batterie Grunthalmuhle" a później nazwę "Baterii Nadbrzeżnej". Obok baterii ciągnie się wzdłuż rz. Wisły wał przeciwpowodziowy.

Warto zobaczyć: ceglany schron dla załogi oraz do dziś zachowaną fosę.

5,9 km Mała Nieszawka /ruiny zamku/ W 1230 r. przybyli na ten teren Krzyżacy obejmując darowane w 1230 r. przez ks. mazowieckiego Konrada okoliczne ziemie. W tym też czasie został wzniesiony pierwszy na ziemiach polskich zamek krzyżacki będący siedzibą komtura krzyżackiego. Komtur stał na czele okręgu administracyjnego - komturii. Istniejący w Nieszawie zamek musiał być w swojej bryle niezwykle piękny skoro nazwany był "Kaiserlich-Schloss" czyli zamkiem cesarskim. Na mocy tzw. Pokoju Mełneńskiego w 1422 r. zawartym pomiędzy królem Władysławem Jagiełłą, a wielkim mistrzem Pawłem von Russdorf nad jeziorem Mełno Krzyżacy zrzekli się swych praw do obszarów znajdujących się na lewym brzegu Wisły oraz zobowiązali się do rozebrania swojego zamku w Nieszawie, co stało się ok. 1424 r.

Warto zobaczyć: niewielkie zadrzewione wzgórze położone obok wiślanego wału przeciwpowodziowego w którym kryją się fundamenty krzyżackiej warowni. W latach 1975-80 na terenie wzgórza prowadzono prace archeologiczne z inicjatywy muzeum Okręgowego w Toruniu.

8,9 km Mała Nieszawka /kościół/ Osada wymieniona w 1230 r. jako Nissowe. Przez okres panowania krzyżackiego do 1422 r. należała do komturstwa nieszawskiego. Następnie wchodziła w skład dóbr ekonomii dybowskiej. W XVIII wieku zostali tu osiedleni tzw. "olędrzy".

Warto zobaczyć: drewniany kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa zbudowany w 1890 r. jako zbór mennonicki. Na szczycie dwuspadowego dachu świątyni znajduje się chorągiewka z datą budowy. Od 1945 r. kościół należy do parafii katolickiej.

12,4 km Cierpice /kościół/ Osada wzmiankowana w 1610 r. jako Cierpiecz, gdzie istniał na strudze Zielonce czynny młyn należący do starostwa dybowskiego. W II połowie XIX wieku w osadzie leśnej Cierpice zbudowano tartak, który w obecnym stuleciu został poważnie rozbudowany i zmodernizowany dając początek Przedsiębiorstwu Wielkowymiarowych Konstrukcji Drzewnych.

Warto zobaczyć: budynek dworca PKP z 1875 r., kościół p.w. NMP Królowej Polski zbudowany w 1938 r. oraz cmentarz ewangelicki.

Dalej szlak biegnie w stronę Gniewkowa w powiecie inowrocławskim przez wielki kompleks leśny zwany Puszczą Bydgoską i ciągnący się pomiędzy Toruniem i Bydgoszczą.

Autor: Henryk Miłoszewski

Więcej informacji na stronie Oddziału Miejskiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. M. Sydowa w Toruniu

oraz w Przewodniku H. Miłoszewskiego "Powiat Toruński"