Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi funkcjonowanie samorządu powiatowego są:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., która w rozdziale VII (art.163-172), a także w innych przepisach reguluje zagadnienia samorządu terytorialnego - a więc także powiatu,
Powiat jest jednostką zasadniczego podziału terytorialnego, której mieszkańcy tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową.
Powiat, zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Zadania te mają charakter zadań publicznych związanych z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb społeczności powiatu.
Powiat jako podmiot zdecentralizowanej władzy publicznej wyposażony jest w samodzielność przy realizowaniu zadań publicznych. Samodzielność powiatu, zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym podlega ochronie sądowej.
Powiat został wyposażony w osobowość prawną, własny majątek oraz środki finansowe, co uniezależnia go jako podmiot praw i obowiązków od innych podmiotów.